طرح جامع قشم
جزیره قشم واقع در تنگه هرمز به موازات سواحل سرزمین مادر، با گسترده ای نزدیک به ۱۵۰۰ کیلو متر مربع- ۱۴۰ کیلومتر درازا و عرض متوسط ۱۱ کیلومتر – نه تنها بزرگترین جزیره خلیج فارس که مساحتی بیشتر، معادل یا کمتر از ۲۲ کشور مستقل جهان دارد و نیز ۵/۲ برابر کشورهایی چون سنگاپور و بحرین است.
سابقه تاریخی قشم به پیش از اسلام می رسد و نام های قشم، کشم، کیش، تنب، سیری و غیره حکایت از توقف طولانی عیلامی ها در این نواحی در سده های پیش از میلاد مسیح دارد. آثار بسیاری از تمدن عیلامی در سواحل خلیج فارس ا ز جمله در بوشهر، خارک و قشم به دست آمده و بقایای آتشکده های زرتشتیان در قشم نشان دهنده وجود پیروان این مذهب در روزگاران پیشین جزیره است .
جزیره زیبای قشم
قشم به علت موقعیت سوق الجیشی خود در همه رویدادها و حوادث و لشکرکشی های تاریخی از عیلامی ها تا اسکندر، از اسکندر تا امویان و عباسیان و از آنها تا پرتغالی ها و انگلیسی ها مقامی شامخ داشته است. آن گونه که در کتاب های تاریخی نگاشته شده است، قشم پیش از اسلام و هم پس از آن دارای رونق و اعتبار تجاری و دریانوردی بسیار بوده است. رونق این جزیره و بنادر و جزایر اطراف آن بیشتر به عصر دیالمه و آل بویه باز می گردد که رفت و آمد کشتی های تجاری از آنجا به سواحل دریاهای چین و هند و نواحی آفریقا تداوم داشته است.
در روزگار کنونی نیز قشم همچنان توانسته است موقعیت ممتاز خود را حفظ کند. همه کشتی های عازم کشورهای حاشیه خلیج فارس می باید از نزدیکی سواحل جنوبی قشم بگذرند و اغلب پروازهای بین المللی شرق و غرب از حریم هوایی این جزیره عبور می کنند .
عمده هدف جمهوری اسلامی ایران از ایجاد منطقه آزاد قشم در سال ۱۳۶۹ استفاده بهینه از موقعیت ممتاز این جزیره برای تبدیل شدن به یک قطب بزرگ اقتصادی صنعتی، تسهیل و توسعه جریان صادرات و واردات، جلب مدیریت علمی و روز جهان، جذب سرمایه و تکنولوژی پیشرفته بوده است. همچنین تبدیل شدن به منطقه گردشگری با بازدید گردشگران از اماکن تفریحی قشم است. با اعلام محدوده ای به وسعت ۲۰۰ هکتار از بندر عظیم و مجهز شهید رجایی به عنوان منطقه ویژه اقتصادی از سوی دولت و افزوده شدن آن به حریم اختیارات قانونی سازمان منطقه آزاد قشم، این سازمان قادر است فصل جدیدی از ارائه تسهیلات – با استفاده از تجهیزات پیشرفته اسکله شهید رجایی – را در زمینه تخلیه و بار گیری انواع کالا برای کشتی های اقیانوس پیما آغاز کند و امکاناتی مطلوب در تبادل کالا و ترانزیت به بازرگانان عرضه بدارد.
به دلیل وجود ذخایر عظیم زیرزمینی ( نفت و گاز ) و معادن مختلف، همچنین قرار گرفتن در تنگه استراتژیک هرمز، جزیره قشم از موقعیتی کاملاٌ استثنایی برای تبدیل شدن به یک کانون اقتصادی صنعتی موفق و پیشتاز در کشورهای خاورمیانه، آسیای میانه و حوزه اقیانوس هند به ویژه در خلیج فارس و دریای عمان برخوردار است.
قشم افزون بر ۱۰۰ هزار جمعیت بومی دارد که در ۶۰ آبادی و پنج شهر بزرگ و کوچک ( قشم ، درگهان ، طبل ، رمچاه ، لافت و رمکان ) به سر می برند. عمده فعالیت مردم قشم در زمینه هایی چون صیادی ( ماهی و میگو ) ، لنج سازی ، نخل داری و دادوستد متمرکز است.
شهر قشم در شرقی ترین نقطه جزیره واقع شده و به رغم آن که این شهر نسبت به کل جزیره مرکزیت هندسی ندارد ، اما به علت موقعیت مهم استراتژیک آن ( دید گسترده به جنوب و شمال وشرق، دید به تنگه هرمز ، نزدیکی به بندرعباس و …) از قدیم واجد اهمیت بوده و مهم ترین سکونتگاه جزیره محسوب می شده است. انتخاب قشم به عنوان پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری- صنعتی نیز بر اهمیت این شهر افزوده است.
به لحاظ آب و هوا جزیره قشم به عنوان بخشی از اقلیم بزرگ ایران کم و بیش تحت تأثیر جریان عمومی آتمسفر به خصوص جریان های سیبری، مدیترانه ای، آتلانتیک، جریانات موسمی اقیانوس هند و بالاخره جریانات عربستان و صحرا بوده و به خصوص با توجه به عرض جغرافیایی کم و مجاورت آن با آب های گرم خلیج فارس، درجه حرارت هوا ی این جزیره همیشه بالای صفر و به طور متوسط ۲۶ درجه سانتی گراد است . برخورداری از یک فصل طولانی و گرم و مرطوب و یک فصل کوتاه و معتدل از ویژگی های عمده آب و هوایی جزیره به شمار می رود. مرتفع ترین نقطه جزیره در کیش کوه ( معروف به بو خو ) است که ۳۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
بارندگی جزیره قشم متاثر از شرایط مدیترانه ای و در عین حال در معرض بارش های موسمی است . به این مفهوم که فصل بارش منطبق بر فصول نسبتاً سردتر سال بوده و فصل خشک مقارن با تابستان است . با این وجود، به علت نفوذ گاه به گاه جریانات فصلی اقیانوس هند ، یک ماکزیمم فرعی ضعیف بارندگی در مرداد ماه که اوج فعالیت این جریان است نیز وجود دارد.
امید آنکه جزیره قشم در فصل جدید حیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی خود نماینده ای شایسته برای فرهنگ پویا و اقتصاد و بازرگانی ایران در منطقه باشد و نقشی ارزنده و بر جسته در جهان امروز ایفا کند .
باید ها و نباید ها در طرح جامع قشم
قشم در میان مناطق آزاد کشور ایران از جهاتی دارای وضعیتی استثنایی است. اول آنکه تمثیلی تمام عیار از خود کشور است و از این لحاظ با بندر یا سرزمینی بکر و محدود که تنها مشمول یک اطلاق قانونی ( معافیت های مناطق آزاد ) است، قابل قیاس نیست.
جزیره ای است وسیع با فاصله اندکی از خاک اصلی، دارای تاریخ اجتماعی و فرهنگی پیوسته و مشابه سایر نقاط جمعیتی کشور. قابلیت های انسانی، طبیعی و معدنی آن چشمگیر و مستعد توسعه فراگیر به شمار می رود. این قابلیت ها منحصر به موقعیت جغرافیایی آن یا بخش توریسم یا بخش صنعت و معدن و … نیست بلکه مجموعه آن ها است .
به همین دلیل برنامه ریزی برای آن نیز با سایر مناطق آزاد متفاوت است. به عبارتی برنامه ریزی برای آن مانند برنامه ریزی برای کل کشور است. هر چند که جزیره محدوده یک شهرستان را در بر می گیرد یعنی سرزمین بکر نیست که همه ایده های مدرن مدیریت و توسعه کالبدی را بتوان برای آن تصور نمود. برای رفع این پیچیدگی در سال ۱۹۹۲ میلادی بنا به سفارش منطقه آزاد تازه تأسیس قشم برنامه ریزی برای راهگشایی توسعه علمی آن آغاز شد و این امر به مشاور سوئدی سوئکو واگذار گردید.
رئوس این برنامه در مقابل تغییرات عمومی درکشور و تغییر در مدیریت ها و سیاست به طور مداوم مورد علاقه و بازبینی قرار گرفته است، با این وجود به دلیل بنیادین بودن مباحث آن برای شناخت قابلیت ها و امکانات و موانع همواره می توان به آن مراجعه نمود. آنچه در این میان حائز اهمیت است تحقق یا عدم تحقق الگوها و اعداد و ارقام نیست بلکه متدولوژی جامعی است که برای خواننده قالب های صحیحی را برای درک پیچیدگی ها عرضه می نماید.
در اینجا رئوس کلی یا فلسفه عمومی توسعه از دیدگاه برنامه ریزان مذکور شامل باید ها و نبایدها در بخش ها اجمالاً مطرح می شود.
محیط فرهنگی
توسعه باید به دنبال تعادل اجتماعی در میان مردم قشم و با روشی باشد که حافظ میراث فرهنگی آنهاست . در دورنمای آینده ترکیب گروههای قومی و ملیتهای مختلف پیش بینی شده است که آزادی برای فرهنگهای مختلف بایستی تسهیل شود.
در حالی که بروز برخی از تمایلات فرهنگی ممکن است به عنوان انحراف از نرمهای رایج در ایران شناخته شود، تسهیلات خاص برای سایر ملیتها و یا گروهای قومی و بین المللی ممکن است مجاز شمرده شود.
توسعه انسانی
اختلاف نرخ سواد بین مردم قشم و ایران به طور کلی در مدت ده سال باید حذف شود. آموزش، تربیت و دیگر روابط مربوط به نیروی کار باید فراهم شود. یعنی از طریق تسهیل در استخدام و شرکت اهالی قشم در بخش مدرن اقتصادی ، نرخ بیکاری و تعداد افراد آماده به کار به حداقل رسانده شود .
بیکاری باید به کمتر از نصف سطح فعلی و حدود ۱۰ درصد در پنج سال آینده رسیده و فعالیتهای بازارکارگری باید مورد نظر قرار گیرد . مثلاً ؛ تعداد کارگران زن همسطح با ایران در یک دهه افزایش یابد . سلامت ، بهداشت ، و خدمات مربوط برای اکثریت مردم قشم باید به همان سطح ایران در مدت یک دهه برسد .
بهره برداری و حفاظت منابع طبیعی
میزان بهره برداری از منابع طبیعی غیر قابل جایگزین باید مطابق سیاست دراز مدت ایران برای بهره برداری از چنین منابعی باشد. بهره برداری از منابع طبیعی قابل جایگزین بایستی بر اساس اصل (lndefinite Long-Term Sustainable yield) I.L.T.S.Y باشد .
برای به حداکثر رساندن مقدار ارزش افزوده از بهره برداری منابع طبیعی غیر قابل جایگزین انتخاب بین درخواست و تصویب پروژه با توجه به قیمت خالص برگشتی بایستی انجام شود .
با توجه به ذخیره عظیم گاز طبیعی ، قیمت گذاری گاز طبیعی باید در برگیرنده هزینه نهایی عرضه در دراز مدت بر اساس نرخ واقعی تبدیل ارز، باشد. برای بقیه منابع طبیعی غیر قابل جایگزین مانند نفت، نمک ، آهک و غیره قیمت گذاری همچنین باید امکان کاهش مناسب حق بیمه ( جایزه ) را بدهد .
توسعه اقتصادی
رشد اقتصادی دراز مدت که قابل رقابت با تورم و بیکاری است باید سرفصل موضوعات اقتصادی باشد . موارد اقتصادی تکمیلی شامل ارزش افزوده منابع طبیعی داخلی و تولید ارز توسط صادرات غیر نفتی است .
هدف اصلی باید توزیع در آمد مناسب و متعادل باشد تا از ایجاد اقتصاد دو جانبه متشکل از بخش تجاری سنتی با برگشت کم از یک طرف و بخش مدرن بر درآمد از طرف دیگر اجتناب شود . گام های توسعه اقتصادی و انتخاب پروژه های صنعتی و زیر بنایی بایست دنباله رو اصول مالی و اقتصادی معتبر باشد . در نهایت منطقه آزاد تجاری باید به نحوی عمل کند که سرمایه گذاران انگیزه رقابت با سایر مناطق آزاد تجاری و یا صادراتی جهان را پیدا کنند .
زراعت و کشاورزی
زمینهای موجود و بالقوه برای کشاورزی و زراعت باید از سایر کاربردها بر کنار باشند . علی رغم پیش شرط های کلی نامطلوب برای کشاورزی و زراعت ، باید در حد امکان از پتانسیل موجود با معرفی تکنیکهای مدرن مانند بذر اصلاح شده ، کودها و سموم دفع آفات نباتی ، روشهای گندزدایی و بسته بندی خرما ، بذر افشانی مصنوعی ، خدمات دام پزشکی و غیره که در کلیه موارد دارای افزایش توان تولید تا ۵۰ درصد می باشد ، بهره برداری کرد . کشت و صنعت ، ارزش فرآورده های کشاورزی را می افزایند ، مثلاً مرغداریها و دامداریها باید بهبود یابند.
شیلات
برای نگهداری سطح پایدار صید همه گونه ها که از حد اکثر بازده موجود در دراز مدت فراتر نرود، باید تلاش شود . این اندازه باید با حداکثر فعالیت ماهیگیری موجود جمعیت قشم سنجیده شود . افزایش صید ماهی های ساردین باید توسط ترویج روش های جدید ماهی گیری ارزیابی شود. تأسیس ناوگان ماهیگیری در جزیره قشم در جهت بهره برداری از ذخائر عظیم مزوپلاژیک دریای عمان نیز باید ترویج شود.
صنعت
توسعه صنعتی باید روی فرآیندهای بالا دست و میانی، منابع طبیعی داخلی انبوه و کم هزینه، با استفاده از چنین منابع طبیعی در صنایع انرژی بر متمرکز شود.
صنایعی که از موقعیت جغرافیایی راهبردی جزیره قشم به عنوان دروازه ای به ایران، خلیج فارس و کشور های شوروی سابق سود می برند ، بایستی ارتقاء پیدا کنند .
صنایعی که با زنجیره قوی به سرزمین اصلی متصلند بایستی تشویق شوند . صنایع با جهت گیری صادرات نیز باید تشویق شوند .
صنایعی که ممکن است به کسب تکنولوژی خارجی و یا دستیابی به بازارهای شبکه بین المللی تمایل دارند باید ترغیب شوند . صنایعی که قرار است تأسیس شود باید از نظر مالی و اقتصادی قابل اجراء باشند .
شرایط مطلوب برای سمت گیری فعالیتهای تجاری باید ایجاد شود تا موجب جذب سرمایه گذاران خارجی شده و بدینوسیله نشان دهد که ایران با سیاستهای جدید اقتصادی ، یک کشور جاذب برای مهمانان خارجی است می توان در آن سرمایه گذاری کرد . در این خصوص به سرمایه گذاریها ی بخش خصوصی بایستی ارجحیت داده شود . از سرمایه گذاری های مستقیم خارجی ترجیحاً مشترک شرکا ایرانی باید استقبال کرد . انتقال تکنولوژی از قشم به ایران به تشویق الحاق شرکتهای ایرانی و خارجی و فراهم سازی مواد خام از ایران و کاربرد دانش فنی ایرانیها در طرح های صنعتی باید ارتقا یابد.
بخش خدمات
ایجاد مؤسسات خدمات حرفه ای در زمینه هایی مانند بیمه ، موضوعات قانونی ، تبلیغات ، خدمات مشاوره حمل بار ، کشتیرانی ، تعمیرات ، انبار ، حمل و نقل ، عمده فروشی ، و خرده فروشی و غیره بایستی ترویج پیدا کند تا امر توسعه منطقه آزاد قشم تسهیل یابد .
ایجاد تهسیلات بانکی در قشم که منجر به شناخته شدن جزیره قشم به عنوان یک مرکز مبادله مالی در ناحیه خواهد شد نیز باید تأکید شود .
توسعه توریسم
با توجه به زیبایی قسمتهایی از جزیره قشم و پتانسیلهای جاذبی که با امکانات معافیت گمرکی ایجاد شده است ، تسهیلاتی مانند هتل ، رستوران ، اماکن ورزشی و سایر وسایل تفریحی به منظور توسعه توریسم در قشم باید تأسیس شود .
توریسم می تواند منبع مهم در آمد و فرصتهای شغلی در جزیره به ویژه در کوتاه مدت و میان مدت باشد .
توسعه زیر بنایی
توسعه زیر بنایی متضمن تهیه و ایجاد سرویسهای با کیفیت بالا برای صنایع و ساکنان در سطوح همسان در نواحی قدیمی و جدید است .
با توجه به بعد مسافت و سطح پایین خدمات ، در حال حاضر جذب سرمایه گذاری اقتصادی نیازمند پیشرفت سریع است . تحقق سرمایه گذاری زیربنایی متضمن بهینه کردن کاربرد تسهیلات و اجتناب از هزینه های بیش از ظرفیت و ایجاد خدمات با قیمتهای قابل رقابت بر پایه بر گشت کامل هزینه می باشد .
سرمایه گذاران خصوصی بایستی به شرکت در کارهای زیربنایی و اجرای آنها تشویق شوند . با توجه به تسهیلات حمل و نقل ، سرمایه گذاری کافی و خدمات مناسب مد نظر گرفته شود . ترافیک منظم هوایی برای ارائه خدمات در فاصله های دور مورد نیاز است . حمل و نقل دریایی برای کالا و مسافر باید پیشرفت کند و حمل و نقل عمومی در جزیره ایجاد شود . اجراء پروژه پل خلیج فارس زمانی که از نظر مالی و اقتصادی امکانات آن فراهم شد باید ترغیب شود .
توسعه جوامع
ساختار جوامع موجود و محلات باید با برنامه توسعه جزیره قشم مطابقت نماید . خانه سازی باید ترغیت گردد به طوری که از کمبود مسکن در جزیره جلوگیری کند . توسعه جوامع باید با دور نمای خلق یکپارچگی در کل جزیره و استفاده عموم از تسهیلات صورت گیرد و همزمان با ایجاد ساختارهای اجتماعی به آن توجه شود . در روند توسعه ، مناطق موجود باید از همان تسهیلات مناطق جدید برخوردار شوند .
برای ساکنان مهاجر باید شرایط اجتماعی مورد نیاز و تسهیلات فرهنگی – آموزشی مناسب فراهم شود . این امر ممکن است از طریق ایجاد یک مدرسه بین المللی در مجاورت چند محله و یا سایر اقدامات انجام پذیرد .
کاربری زمین
کاربری زمین به منظور توسعه جوامع و صنعت باید متضمن حفظ و تقویت سیمای طبیعی و مصنوع منطقه بوده و بنابراین به زمینهای مساعد کشاورزی تعدی نشود .
توسعه ، خصوصاً توسعه جوامع ، باید با توجه به مقیاس ، مواد ، رنگها ، و ایجاد هویت هماهنگ با سیمای طبیعی و مصنوع محیط باشد . همچنین توسعه بایستی در مقیاس متعادل و هماهنگ با ویژگیهای محیطی صورت گیرد .
ساختار روستاهای موجود باید حفظ و تقویت شود اگر چه به دلائل مختلف ممکن است تعدادی از روستاها سریعتر از دیگران برای رشد ، برنامه ریزی شوند .
تدارک تسهیلات خدماتی در هماهنگی کامل با توسعه خانه سازی باید مورد نظر باشد تا تمام روستاها و شهرها تجهیز شده و بدینوسیله برای سکونت مورد توجه قرار گیرند .
حفاظت محیط زیست
توسعه منطقی صنایع و تأسیسات زیر بنایی باید هماهنگ با توسعه پایدار و مدیریت منابع طبیعی باشد تا وضعیت اقتصادی و امکانات رفاهی ساکنین جزیره قشم و کل کشور را ارتقاء دهد .
توسعه اقتصادی نباید از ظرفیتهای محیطی قابل احیاء تجاوز نماید . در مواردی که تجاوز به محیط طبیعی در اثر توسعه مورد نظر غیر قابل اجتناب است ، منافع اقتصادی و اجتماعی باید به دقت در برابر چنین ضربه های منفی بر محیط زیست سنجیده شود .
مزیت های جزیره قشم
جزیره قشم را می توان با نگاهی احساسی و برآمده از پیوندهای عاطفی تعریف کرد و به تمجید مزیت های متنوع آن پرداخت. کمااینکه چه بسیار هنرمندان قلمرو هفت هنر به شدت تحت تأثیر جادوی اقلیم و جذابیت های فرهنگی آن قرار گرفته و به شیواترین قلم به وصف این جزیره به راستی زیبا و متفاوت از هر جای دیگر پرداختند .
اما ، حقیقتاً مزیت های جزیره قشم ، بر اساس پتانسیل های واقعی آن چیست و برنامه های توسعه جزیره می باید بر چه مبناهایی طراحی شود ؟
پتانسیل های ویژه قشم
جدا از پتانسیل های اقتصادی – طبیعی – جغرافیایی جزیره قشم ، بعضی پتانسیل های ویژه و پنهان و پوشیده از چشم نیز در این جزیره وجود دارند که باید آنها را در معادله مزیت های جزیره و آماده سازی آن برای تبدیل به یک سکوی صادراتی و کسب مکان شایسته در بازارهای منطقه ای وارد کرد .
وجود امنیت سیاسی – اجتماعی و دوری از نواحی بحران زا
وجود امنیت سیاسی – اجتماعی در همه جا و به ویژه در مناطق آزاد از مهمترین پیش زمینه های فعالیت های اقتصادی و تجاری به شمار می رود . منطقه آزاد قشم به قدر کافی از مناطق خطر پذیر شرقی ، غربی و یا شمال شرقی کشور دور است و از ناحیه همسایگان خود نیز در معرض خطر جدی قرار ندارد . گواینکه جنگ تجاوزکارانه عراق با ایران و یا تهاجم به کویت و اشغال آن از سوی عراق ، دیر گاهی آب های خلیج فارس را خطر آمیز کرده و ریسک اقتصادی آن را بالا برده بود ، اما به هر حال جزیره قشم در مقایسه با دیگر مناطق آزاد کشورهای جنوبی این خلیج از امتیاز کمتری برخوردار نبوده و نیست . دوری جزیره قشم از نواحی بحران زا را می توان به عنوان عامل ژئواستراتژیک جزیره نام برد .
سابقه مکانی از دیدگاه تجارت
گفته می شود که حدود یک سوم از حجم جریان تجاری خلیج فارس به ایران ، از گذرگاه قشم عبور می کند . وجود نهادها و تأسیسات تجاری سنتی در قشم ( نظیر : سفاین موجود برای حمل و نقل بار و مسافر ) ، وجود مناسبات بده و بستان با کرانه جنوبی خلیج فارس و داخل کشور از طریق این نهادها و تأسیسات و وجود سرمایه گذاران بومی که به امر تجارت در این سرزمین اشتغال دارند ، همگی عامل عمده در ایجاد سابقه مکانی ویژه و کسب موقعیت تجاری درجه اول برای جزیره قشم در مقایسه با سایر بنادر و مناطق ایران بوده و هست . افرادی که با توان مالی بالا به اقتصاد تجاری سنتی در جزیره تعلق دارند ، در استان های همجوار – نظیر استان هرمزگان یا استان بوشهر – به ندرت یافت می شوند . البته استان بوشهر از دیر باز وضعیتی مشابه قشم داشت و حتی در خلیج فارس در زمینه تجارت حرف اول را می زد .اما ، اکنون به دلایل مختلف چنین نیست .
بدیهی است که وضعیت اقتصادی تجاری سنتی یک گام به لحاظ نهاد سازی جلوتر از نقاطی است که فاقد این قابلیت هستند و نکته آن است که این وضعیت را می توان با برنامه ریزی و اندکی تلاش به وضعیت نوین تجاری تبدیل کرد .
علاوه بر این ، استقرار جزیره قشم در گلوگاه خلیج فارس ، موقعیت خاصی را از حیث دسترسی آن به مسیرهای اصلی ارتباطی منطقه ای – بین المللی به وجود آورده است که به آن ژئواکونومیک می گویند . این عامل در جریان رشد و توسعه، از عوامل اصلی به شمار رفته و کشورها و باید تصریح کرد مناطق معدودی در جهان وجود دارند که حامل این مزیت باشند .
موقعیت تجاری ، از این حیث قابل توجه شناخته می شود که می تواند به عنوان نیروی محرکه اولیه و پل ارتباطی ، زیر بناهای مالی و فیزیکی مورد نیاز برای استمرار امر توسعه را به وجود آورده و منطقه را در مسیر رشد پایدار قرار دهد . این موقعیت تجاری را در ادبیات توسعه به عنوان مراکز میانجی ( Enterport Trade Intermediaty ) تعریف کرده اند و لازم است اشاره کنیم که مناطق آزاد تجاری موفق – جهان نظیر سنگاپور و یا هنگ کنگ و غیره – از این مرحله عبور کرده اند .
وجود نهادها و آیین اجتماعی
جمعیت بومی جزیره قشم ، به بیش از حدود ۱۰۰ هزار نفر می رسد که مزیتی است بسیار مهم نسبت به دیگر مناطق آزاد ایران . این جمعیت ، در عبور از تاریخ ، مراکز جمعیتی شهری و روستایی را تأسیس کرده و رسوم و آیین های ویژه خود را ایجاد و حفظ کرده و توسعه داده اند . فرهنگ بومی جزیره در شاخص های متنوعی تجلی یافته است هچون :
• معماری آن ( نظیر بادگیرهای روستای لافت ) ، * مسجد های تاریخی ( نظیر : کمالیه و هلر ، با آن گنبدهای غریب و پرشکوه ) ،
• صنایع بومی کوچک و بزرگ ( نظیر لنج سازی ، پارچه بافی ، زری دوزی ، درودگری و … ) ،
• مراسم مردمی ( نظیر جشن نخل و جشن ماهی ) ،
• مراسم بسیار جذاب عروسی و حجله سازی و به خصوص موسیقی ابتدایی ولی جذاب ، عرفانی ، رویا انگیز و هم آلود آن .
• و ، چه بسیار آداب و رسوم ، آیین ها ، نهادها ، و فولکلور جزیره که باید به خوبی باز شناخته شده و مبنایی برای یک برنامه ریزی جهانگردی و جلب توریست بین المللی قرار گیرند .
چگونه است که شمار بسیاری توریست از اقصی نقاط دنیا در ماهی از سال به شهر قونیه در ترکیه می روند تا سماع پریشان درویشان را سیاحت کنند ، ولی نتوانند به قشم بیایند و در زیر سایه نخل ها و زمین ماسه ای آن در مراسمی بومی سنتی اصیل که در صدای طبل و دهل و موسیقی خاص آن پیچیده می شود ، نظاره گر نباشند و جادوی مشرق زمین را نشنوند و در شور و حال وصف ناشدنی آن از خود بی خود نشوند ؟
پایین بودن هزینه زندگی
پایین بودن هزینه کالا ها و خدمات چه در شاخص های عمده فروشی و چه در شاخص های خرده فروشی ، یکی دیگر از مزیت های جزیره قشم است که باید به شدت حفاظت شود . همین مزیت است که در نهایت ، هزینه تولید را پایین نگه می دارد و توان رقابتی برای کالاهای صادراتی جزیره به وجود خواهد آورد .
هم اکنون ، در حوزهای پایین دستی خلیج فارس – یعنی امارات متحده عربی و دیگر شیخ نشین ها – هزینه تولید در سطح بالایی قرار دارد و به محدودیت سرمایه گذاری ها منجر شده است . در همین جاست که ما باید بتوانیم کم و کاستی های خود را در زمینه ساختارهای زیر بنایی با پایین نگه داشتن هزینه تولید جبران کنیم و سرمایه گذاری ها را جلب نماییم . البته ، در روند جبری افزایش قیمت ها در سطح کشور ، هزینه تولید خواه نا خواه بالا خواهد رفت . اما ، نکته این است که چگونه قیمت تعادلی را حفظ کنیم . حفظ قیمت تعادلی ، به تصمیم های مدیریت سازمان منطقه آزاد قشم بر می گردد که باید از طریق اطلاعات حساب های منطقه ای مورد بررسی مداوم قرار گیرد .
امکانات زیربنایی
مخابرات
راهاندازی شبکه کابلهای نوری و اقدامات فنی لازم برای ایجاد شبکه ۵۰۰ شمارهای شهرک تولا و شبکه مخابراتی ۲۰۰۰ شمارهای شهرکهای مسکونی و راهاندازی شبکه سراسری تلفن همراه در جزیره، ایجاد مرکز ۳۰۰ شمارهای فرودگاه قشم، ایجاد مرکز ۴۰۰ شمارهای مناطق مسکونی و تجاری شهر قشم، در دست اجراء است. بخشی از شبکههای یادشده هماکنون در حال بهره برداری است.
برق
اتصال به شبکه برق سراسری کشور و اجرای طرحهای زیر، برقرسانی به کلیه نقاط جزیره را تأمین میکند:
• احداث خطوط انتقال نیرو در سراسر جزیره قشم
• ایجاد یک پست برق ۶۳/۲۳۰ کیلوولت
• ایجاد ۸۵ کیلومتر خط فشار قوی ۶۳ کیلوولت دو مداره
• ایجاد ۵۵ کیلومتر خط فشار ضعیف ۴۰۰ ولت
• افزایش ظرفیت نصب شده از ۱۰.۰۰۰ کیلوولت آمپر به ۹۰.۰۰۰ کیلوولت آمپر
• طرح احداث نیروگاه ۱۶۵ مگاواتی
• بهبود کیفی شبکه
• احداث پستهای جدید برای برقرسانی به شهرکهای صنعتی
آب
آب مورد نیاز برای مصارف آشامیدنی، صنعتی، کشاورزی و غیره از طریق تأسیسات زیر تأمین میشود:
• احداث چندین دستگاه آب شیرینکن در منطقه با ظرفیت اسمی ۷.۰۰۰ مترمکعب در روز
• ایجاد شبکه آبرسانی با همکاری سازمان آب منطقهای هرمزگان در بافت قدیمی و جدید شهر قشم
• احداث سدهای خاکی و بتنی
• ایجاد سیستم آبیاری قطرهای
سد سازی
چندین سد خاکی و بتنی برای استفاده از آب های جاری جزیره و نیز بهرهبرداری از آبهای پشت سد برای مصارف کشاورزی و سایر مصارف احداث شده است:
• سد پی پشت
• سد سیماب
• سد خالصی ۱ و ۲
• سد هرمز ۱ و ۲ و ۳ و ۴
• سد خاکدان ۱و ۲و ۳
• سد دیرستان
• سد گورزین احداث و مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاند.
فرودگاه
فرودگاه بینالملی قشم مجهز به باند ۵ کیلومتری، ساختمان برج مراقبت، ترمینالهای مسافری، ساختمان آتشنشانی و ایمنی، احداث حدود ۲۰.۰۰۰ مترمربع ساختمان اداری، ایجاد تأسیسات سوخترسانی به هواپیماهای داخلی و خارجی و جایگاه بنزینگیری خودرو، از جمله فرودگاههای مجهز کشور به شمار میرود. در سال ۱۳۷۳ مورد بهره برداری قرار گرفته است و همه روزه پرواز های داخلی و خارجی در آن برقرار است.
جادههای ارتباطی
با احداث بیش از ۷۰۰ کیلومتر جاده ارتباطی و حدود ۲۵ کیلومتر بزرگراه پیرامون جزیره و اتصالات شمالی – جنوبی، راههای دسترسی به تمام نقاط جزیره امکانپذیر شده است.
پل خلیج فارس
احداث پل خلیج فارس در کرانه شمالی جزیره بین دو نقطه – یکی بندر پهل در سمت استان هرمزگان و دیگری بندر لافت قدیم در سمت جزیره قشم (که خاک جزیره به خاک سرزمین اصلی نزدیک شده و به ۱۸۰۰ متر می رسد) – در نظر گرفته شده است. مطالعات فاز یک و دو پل به اتمام رسیده. طبق برآوردهای مهندس مشاور، هزینه احداث این پل به حدود یکصد میلیون دلار بالغ می شود. این پل ، دارای خطوط ریلی و جاده ای خواهد بود. به خصوص خطوط ریلی آن از این نظر واجد اهمیت است که اسکله کاوه را به راه آهن سرتاسری بندر عباس – ترکمنستان وصل کرده و جریان عبور کالا به کشورهای CIS را تسهیل خواهد کرد.
اسکله کاوه
اسکله کاوه که فاز اول آن با قابلیت پهلودهی شناورهایی با ظرفیت ۴۰ هزار تن اخیراً به بهره برداری رسیده است، به علت جریان های آبی مساعد و کرانه بسیار عمیق آن (۲۰ متر)، قابلیت پهلو دهی شناورهای تا یکصد هزار تن را داراست. لازم است متذکر شویم این ویژگی در سرتاسر کرانه جنوبی ایران وجود ندارد. بدیهی است با بهره برداری کامل از این اسکله، شناورهای بزرگ – نظیر پاناماکس – امکان پهلوگیری مستقیم در اسکله های ایران را خواهند یافت. این بدان معنی است که شاخص L.D.F در کرانه های ایران، هم در سمت واردات و هم در صادرات، به سطح بالایی گام گذارده و سطح جدیدی از اقتصاد حمل و نقل دریایی را برای کشور به وجود خواهد آورد.
لنگرگاه کشتیها
بنادر:
• بندر بهمن
• بندر درگهان
اسکله های پهلوگیری:
• اسکله شرکت نفت
• اسکله فجر
• اسکله درگهان
• اسکله پایانه نفتی لافت
• اسکله مسافربری لافت
• اسکله ماهیگیری سهیلی
• اسکله طبل
• اسکله جدید با سعیدو
• اسکله قدیمی با سعیدو
• اسکله سلخ
• اسکله ماهیگیری و مسافری کندالو
• اسکله رمچاه
• اسکله شهید ذاکری
• بندرگاه گوران
• بندرگاه چاهو شرقی
همچنین احداث و توسعه اسکلههای لافت، هامون، سنگی، فجر، درگهان، احداث اسکله بزرگ کاوه برای کشتیهای ۱۰.۰۰۰ تا ۱۰۰.۰۰۰ تن (در دست احداث) و طراحی احداث چندین اسکله بزرگ و کوچک در جزیره. ارتباطات دریایی و ظرفیت تخلیه و بارگیری کالاهای سبک و سنگین را در جزیره افزایش میدهد.
انبار
• انبار سازمان منطقه آزاد قشم (۲ سوله)
• انبار بازرگانی (۲ سوله)
• انبار آب وبرق (۱ سوله)
• انبار غذایی گمرک (۱ سوله)
• انبارهای بازرگانی عمومی (۴ سوله)
سردخانهها
• سردخانه شیلات قشم
• سردخانه بندربهمن (قشم)
• سردخانه شیلات سلخ
شهرک های صنعتی
• شهرک صنعتی طولا
• شهرک صنعتی کاوه
• شهرک صنعتی سوزا
• شهرک صنعتی الوند
واحدهای مسکونی
احداث شهرکهای مسکونی شامل بیش از ۷ هزار واحد مسکونی توسط بخش خصوصی، احداث چندین مجتمع و شهرک مسکونی توسط سازمان منطقه آزاد قشم (۲۰۰ واحد مسکونی و ۱۵۰ واحد مسکونی در دست احداث) سکونتگاههای مورد نیاز را دراین مرحله از توسعه منطقه آزاد قشم تأمین میکند. شهرکهای مسکونی قشم عبارتند از:
• شهرک نریمان
• شهرک سام
• شهرک زال
• شهرک بوستان
• شهرک تولا
• شهرک گلستان
• شهرک بهارستان
• شهرک دلگشا
• دهکده ساحلی
مجتمع های تجاری- تفریحی
• مجتمع تجاری – تفریحی سیتی سنتر ۱
• مجتمع تجاری – تفریحی – مسکونی سیتی سنتر ۲
• مجتمع تجاری-اداری الماس
• مجتمع بین المللی تجاری-اداری میلاد
• مجتمع بین المللی تجاری- تفریحی معراج
مراکز درمانی
• بیمارستان فاطمه زهرا(س)
• بیمارستان خلیج فارس
• مرکز درمانی درگهان
• مرکز درمانی رمکان
• مرکز درمانی طبل
• مرکز درمانی دولاب
• مرکز درمانی سوزا
• مرکز درمانی لافت
مراکز دانشگاهی و علمی – تحقیقاتی
• مرکز بین المللی رشد قشم
• پارک زیست فناوری خلیج فارس
• باغ موزه گیاهشناسی
• واحد نظارت بر ضوابط بهداشت انسانی و استاندارد قشم
• واحد تاکسیدرمی جزیره
• آزمایشگاه
• دانشگاه آزاد قشم
• دانشگاه پیام نور
• موسسه آموزش عالی قشم (همکاری مشترک با دانشگاه کارلتون کانادا)
• دانشگاه صنعت آب و برق
• دانشگاه بین المللی شهید بهشتی
• دانشگاه بین المللی هرمزگان