کشور ایران آب‌و‌هوای چهار فصل و جاذبه‌های متعدد و متنوعی دارد. از طبیعت زیبا با تصاویر جادویی و نفس‌گیر تا جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و فرهنگی که همگی در نوع خود بی‌نظیر و متفاوت هستند. سفر امروز ما هم با شما به شهر یزد بازدیدی فراموش نشدنی از خانه لاری ها این شهر دارد. بنایی که متعلق به دوره قاجاریه بوده و هنوز هم با صلابت و محکم در جای خود ایستاده و تماشاگر گردشگران، مسافران و بازدیدکنندگانی است که از راه‌های دور و نزدیک خود را به این جاذبه تاریخی یزد می‌رسانند.
خانه لاری های یزد
خانه لاری های یزد در سال ۱۲۴۸ هجری شمسی در دوره قاجاریه بنا شد. این خانه از گذشته تا امروز و تا همیشه یکی از لوکس‌ترین و بزرگترین خانه‌ها در تمام باقی می‌ماند که تقریباً مساحتی برابر با ۱۷۰۰ متر مربع هم دارد.
ماجرای ساخت این خانه داستانی شیرین دارد. خانه لاری های یزد توسط آقایی با نام “حاج محمد ابراهیم” ساخته شد که روزی تصمیم گرفت از دیار خود یعنی شهر لار به شهر یزد مهاجرت کند. قانوناً و قاعدتاً وقتی شخصی از شهر و دیاری عازم شهر و دیاری دیگر می‌شود، مشخصه خود را هم با خود به همراه دارد.
وقتی حاج محمد ابراهیم در کوچه پس کوچه‌های زیبا و تاریخی شهر یزد منزل سکنی گزید، بهترین راه برای نشان دادن منزل ایشان بکار بردن عبارت “خانه لاری ها” بود و همین امر سبب شد که این لقب بر روی این خانه و خانواده باقی بماند. ضمن اینکه بعد از آن وقتی نوادگان حاج ابراهیم خانه‌های خود را هم ساختند و در آن‌ها ساکن شدند، نام خانه لاری ها همچنان بر این عمارت باقی ماند.
خانه لاری ها به طور تقریبی ۶ خانه و ۲۲ اتاق دارد و مساحت زیربنای آن هم ۱۲۰۰ متر است که در اصل یک ملک اعیان نشین و لوکس به‌حساب می‌آید.
آدرس و دسترسی به خانه لاری ها
خانه لاری ها و موزه تاریخی آن در محله قدیمی فهادان یزد که در خیابان امام خمینی است، واقع شده. این خانه فاصله کوتاهی تا عمارت کلاه فرهنگی دارد و حضور در این منطقه و بازدید از این جاذبه دیدنی و تاریخی، فرصتی برای بازدید از عمارت کلاه فرنگی را هم برای شما فراهم می‌کند.
ساعات بازدید از خانه لاری ها
خانه و عمارت لاری ها به همراه موزه تاریخی که در خود دارد، تمام روزهای هفته پذیرای گردشگران و بازدید کنندگان داخلی و خارجی خواهد بود. البته شما برای بازدید از این جاذبه باید حتماً بلیط تهیه کنید. ساعت کاری این خانه تاریخی و باشکوه هم در شش ماهه اول سال از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ساعت ۹ شب و در ۶ماهه دوم سال از ساعت ۸:۳۰ دقیقه صبح تا ساعت ۷:۳۰ دقیقه عصر است.
سرگذشت خانه لاری ها
بنای خانه لاری ها در زمان رضا شاه پهلوی هم یک بنای سالم و سرپا بود و بعد از گذشت زمانی در ماجرای انحصار وراثت قرار گرفت و به بنایی خالی از سکنه تبدیل شد. معمار این بنا “حاج غلامحسین ملا زینل” نام داشت که برای ساختش تمام هنر خود را به کار گرفت. اما متأسفانه آن شکوه و جلال بعد از غیرمسکونی شدن بنای اصلی، به تلی از خاک تبدیل شد. بنایی که بی‌شباهت به یک مخروبه نبود و البته تا تبدیل شدنش به این خرابه، ماجراهای پشت زیادی را پشت سر گذاشت. مثلاً زمانی خانه باشکوه لاری ها میزبان خانقاه نعمت الله یزدی بود!
درهرحال سازمان میراث فرهنگی دقیقاً در سال ۱۳۶۳ شمسی دست به کار شد و با مرمت و بازسازی این بنا، دوباره آن را زنده کرد.
سرگذشت خانواده لاری ها
لاری ها خانواده‌ای ثروتمند با پیشه تجارت بودند که از شهرستان لار در استان فارس، به یزد نقل مکان کردند و ۲۷۰ سال پیش خود را به کوچه پس کوچه‌های خنک و سایه‌دار یزد رساندند. بعد از این مهاجرت، کسب و کار آن‌ها رونق بیشتری پیدا کرد و با اقامت دائم و همیشگی‌شان در شهر یزد، به تجارت این شهر هم رونق بخشیدند. حالا این لاری ها بودند که با حضورشان در شهر یزد یک لار کوچک در این شهر بنا کرده بودند و به امرار معاش و زندگی خود ادامه می‌دادند.
بهترین فصل سفر به یزد و بازدید از خانه لاری ها
گفتیم که استان یزد در یک منطقه کویری گرم و خشک قرار دارد و بر همین اساس از خرداد ماه تا مهر ماه آب‌و‌هوای آن به شدت گرم و طاقت فرسا است. البته هرچه به نیمه‌های آبان و فصل زمستان ورود می‌کنیم، ساخت پیش فاکتور رسمی هوا معتدل‌تر شده و سفر به این شهر جذاب‌تر است.
ناگفته نماند که سفر در هوای گرم شهر یزد باعث می‌شود که شما در تهیه بلیط هواپیما و رزرو هتل با تخفیف‌های زیادی روبرو باشید. ضمن اینکه انتخاب فصل‌ها با آب‌و هوای معتدل برای سفر به یزد ، یعنی هزینه‌های بیشتر و تجربه یک سفر گران‌تر!
معماری خانه لاری ها و بخش های مختلف آن
خانه لاری های یزد با توجه به منطقه کویری که خانه در آن بنا شده، معماری خاص و عجیبی دارد. بیشترین مصالحی که در این خانه به کار رفته خشت یا همان گِل خشک است که پرکاربردترین ماده در مناطق کویری به حساب می‌آید.
با استفاده از این متریال در مناطق کویری، شما به خوبی می‌توانید فضای داخلی خانه خود را خنک کنید. البته نقطه ضعف خشت هم این است که در برابر رطوبت به تنهایی مقاوم نبوده و عمر زیادی هم ندارند. بر همین اساس بهتر است در کنار خشت خام از متریال خشت پخته هم استفاده شود که بعد از پخته شدن آن را به شکل آجر در ساختمان‌ها به کار می‌گرفتند.
تابستان‌های یزد گرم و سوزان است و زمستان‌های تیز و خشکی هم دارد که چون در زمان گذشته استفاده از وسایل گرمایشی و سرمایشی چندان مرسوم نبوده، با استفاده از متریال‌های مختلف و معماری خاص منطقه، تنظیم دمای محیط داخلی بناها را انجام می‌دادند. مثلاً بادگیرهایی که در خانه لاری ها تعبیه شده نقش بسزایی در خنک نگهداشتن آب انبار، تهویه و خنک کردن فضای داخلی اتاق‌ها داشتند.
در ادامه ستون‌های بلند، گچبری‌ها، آینه کاری‌ها، نقاشی‌ها و به کاربردن شیشه‌های رنگی هم از متفاوت‌ترین و باارزش‌ترین عناصر معماری در خانه لاری ها محسوب می‌شدند.
حالا در ادامه با هم گشت و گذاری در عرصه‌ها و فضاهای مختلف این خانه تاریخی خواهیم داشت تا بیشتر با آن آشنا شوید.
پرده اول: حیاط اول با غروبی جادویی
خانه لاری ها ۳ حیاط متفاوت دارد که در کنار این حیاط‌ها، اتاق‌ها هم متفاوت طراحی شده‌اند. راه ورود به حیاط اصلی خانه لاری ها درب دوم خانه است.
به محض ورودتان به این حیاط، حوض بزرگی که در وسط قرار گرفته و معمولاً مملو از آب است به پیشوازتان می‌آید. بر روی حوض یک تخت چوبی قرار داده‌اند که نام آن “غروب نشین” است و از پرجاذبه‌ترین بخش‌های خانه لاری ها محسوب می‌شود. زمانی که خورشید غروب می‌کند، این تخت مکانی امن برای دورهمی‌ها و نشستن‌های اعضای منزل به حساب می‌آید که در کنار هم از تماشای آسمان مملو از ستاره کویری یزد لذت می‌برند.
بعد از آن به ایوانی بزرگ و بادگیری می‌رسیم که از جمله قسمت‌های پربازدید و دیدنی خانه لاری ها است. دور تا دور این حیاط هم پر از اتاق‌هایی است که همگی بادگیر دارند و شما را از گرمای کویری تابستان یزد نجات می‌دهند. ناگفته نماند که اتاق‌های بنا شده رو به جهت شمال، بادگیر ندارند و فضایی امن و گرم برای فرار از سرمای طاقت فرسای یزد هستند.
تمامی اتاق‌ها بسیار ساده طراحی شده‌اند و در ابتدای ورود با اُرسی‌های رنگارنگ، چشمان شما را به خود خیره می‌کنند. دیوار و سقف اتاق‌ها همگی مملو از آینه‌کاری، گچبری و نقاشی‌هایی است که اجازه فکر کردن و استراحت به ذهن و چشمان شما نمی‌دهند. بر این اساس تصور می‌شود که در حیاط اول تمامی اتاق‌ها برای نشست‌های بسیار مهم، مراسم‌ها و مهمانی‌های خصوصی با مهمانان با ارزش طراحی شده بودند و با جلوه‌گری تمام، معماری باشکوه ایرانی را به رخ می‌کشیدند.
پرده دوم: حیاط دوم، کوچک تر و زیباتر
درب اصلی خانه لاری ها شما را به حیاط دوم این مجموعه می‌رساند. درب اصلی از همان ابتدای ورود با متریال خاصی که برای ساخت درب به کار رفته و کوبه‌هایش، شما را مجذوب خود می‌کند تا زمانی که وارد حیاط شده و دیگر دیدنی‌هایش شما را مات و متحیر کند.
کوبه‌های درب‌های قدیمی دو نوع بودند، زن کوبه و مرد کوبه! زن کوبه ظریف‌تر بود و صدایی آرام‌تر و زیر داشت که به‌واسطه نواختنش، صاحب خانه می‌فهمید یک بانو پشت در است. اما کوبه مرد کوبه سنگین‌تر و ضخیم‌تر بود با صدایی بم‌تر که به اهالی خانه نشان می‌داد یک مرد پشت در قرار گرفته است.
این حیاط دوم همان حیاط میانی این مجموعه است که فضای اطرافش کمی کوچک‌تر شده و تفاوت چشمگیری با حیاط اصلی ندارد. البته در این حیاط شما سه دری‌ها، پنج دری‌ها و هفت دری‌های زیبا و متنوعی را هم می‌بینید که همگی با شیشه‌های رنگی آراسته شده‌اند.
پرده سوم: حیاط خلوتی مملو از آرامش و سکوت!
حیاط سوم فضای کاملاً متفاوت نسبت به حیاط‌های دیگر دارد. این حیاط در اصل یک حیاط خلوت و خصوصی است که خودمانی و ساده تزیین شده و فقط یک اتاق در آن قرار گرفته است. حیاط سوم خانه لاری ها مستقیماً ارتباطی اصلی و دسترسی کاملی به حیاط میانی دارد و نسبت به آن ارتفاعش هم بیشتر است. ضمن اینکه یک درب مجزا به خانه هم دارد که رفت و آمد به آن را راحت‌تر می‌کرده و همین امر سبب شده تا زندگی و حضور در حیاط سوم با استقلال، امنیت و آرامش بیشتری همراه باشد.
ایوان های در خانه لاری ها
از حیاط‌ها به ایوان‌ها می‌رسیم، جایی که خورشید با تمام توانش می‌تابد و سایبان‌های تعبیه شده مانعی بر گرمای بیش از حد آن هستند. یک فضای سایه‌دار و خنک برای لَختی استراحت کردن و لذت بردن از زیبایی‌های اطراف!
ایوان اصلی در خانه باشکوه لاری ها بسیار بزرگ و البته دیدنی است و از مهمترین و پرکاربردترین بخش‌های این بنا محسوب می‌شود. تمامی در و پنجره‌های اتاق‌ها مستقیماً به این ایوان باز می‌شوند و زاویه دید زیبایی به سایر قسمت‌ها خصوصاً حوض بزرگ روبروی خود دارند.
البته ایوان‌ها از اصلی‌ترین بخش‌ها در خانه‌های تاریخی خصوصاً در یزد هستند که با هدف ایجاد سایه و تأمین خنکی در طول روز، آن‌ها را طراحی می‌کردند.
سرداب خانه لاری ها
سردابها در اصل همان آب انبارهایی هستند که در زمان‌های گذشته برای نگهداری کردن آب در مناطقی که خشک و کویری هستند، مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در خانه لاری ها سرداب در حیاط اصلی واقع شده و برای رسیدن به عمق آن باید ۳۸ پله‌ای که در مقابلتان قرار دارد را طی کنید.
البته سرداب خانه لاری ها یک بادگیر هم در بالای خود دارد که به واسطه حرکت جریان هوا، آب را در این سرداب خنک نگه می‌دارد. بعد از اینکه پله‌ها را پایین رفتید به دو طرح زیبای شمسه با جزئیاتی پرنقش و نگار و فرمی دایره‌ای شکل که با هدف تداعی خورشید اجرا شده‌اند، خواهید رسید که اجرای آن‌ها در آب انبار و سرداب خانه جای شگفتی دارد.
ناگفته نماند که در خانه لاری ها علاوه بر این سرداب اصلی یک سرداب دیگر هم وجود دارد که کاربری فعلی آن بهار خواب است و برای انبار کردن آب صرفاً از همین سرداب اصلی استفاده می‌شود. جالب است بدانید که این سردابها کاربری‌های دیگری هم داشتند که به دلیل خنک بودن فضای داخلیشان، مانند یخچال عمل می‌کردند و افراد خانه می‌توانستند مواد غذایی دیگری مانند گوشت را هم در این فضاها نگهداری کنند.
اتاق ها و تالارهای خانه لاری ها
نوبتی هم که باشد نوبت اتاق‌ها و تالارها است که جز نقش و نگارهای چشم‌نواز در آن‌ها چیز دیگری مشاهده نمی‌کنید. این خانه مملو از سه دری‌ها، پنج دری‌ها و هفت دری‌هایی است که از میان دلشان نورهای رنگارنگ عبور کرده از شیشه‌های خوش نقش و نگار، تصاویری کمتر دیده شده و عجیب را در مقابل چشمان شما خلق می‌کنند. کوچکترین بارقه نور در این فضاها می‌تواند یک اتاق سرد و ساده را به فضایی رنگارنگ و هیجان انگیز تبدیل کند.
اتاق‌های جنوبی در این خانه همگی تابستان نشین هستند و بادگیرهایی سر به آسمان ساییده دارند اما اتاق‌های شمالی آفتاب‌گیر هستند و در آن‌ها بادگیری مشاهده نمی‌کنید. این اتاق‌ها همگی فضایی گرم داشته که مخصوص استفاده در فصل زمستان هستند.
اتاق‌های قرار گرفته در شرق هم مخصوص پاییز بوده و میزبان اهالی خانه و مهمانان در این فصل‌اند، در حالی که اتاق‌های تعبیه شده در غرب بهترین مأمن برای حضور حاضران در فصل بهار هستند، چون بهار خواب دارند و مناسب آب و هوای نامتعادل بهارند.
جالب است بدانید که از بین تمامی اتاق‌ها، معمولاً اتاق‌های سه دری متعلق به فرزندان خانواده و پنج دری‌ها برای پدر و مادرها و بزرگ‌ترها در نظر گرفته می‌شدند.
بادگیرها در خانه لاری ها
یکی از شگفت‌انگیزترین اختراعات بشر بدون شک، بادگیرها هستند. وقتی هیچ خبری از وسایل خنک کننده در هیچ گوشه‌ای از دنیا نبود و حتی برق هم هنوز اختراع نشده بود، ما با معجزه بادگیرها در مناطق کویری فضاهای خود را خنک می‌کردیم.
همانطور که می‌دانیم در مناطق گرمسیری هوا به شدت گرم و خشک یا گرم و مرطوب است. در این بین مناطقی مانند یزد که آب و هوای گرم و خشکی دارند بعد از تشخیص دادن مسیر اصلی و دائمی باد، بادگیرها را با در نظر گرفتن جهت ورزش باد می‌سازند تا باد به راحتی وارد بادگیر شده و بعد از اینکه با سطح چوب‌های بالایی و کناری بادگیر برخورد کرد مسیر خود را به سمت پایین در پیش بگیرد.
البته تفاوت بادگیرهای خانه لاری ها با بادگیرهایی که در مناطق گرم و مرطوب ساخته می‌شوند این است که در مسیر این بادگیرها یک مخزن آب هم قرار داده می‌شود تا باد در جهت جریان خود از سطح مخزن عبور کرده و رطوبت هم داشته باشد. به عبارتی با خروج باد از بادگیر، شما با جریان هوای بسیار خنکی روبرو هستید که به واسطه رطوبتش فضای داخلی را به شدت تازه و باطراوت خواهد کرد.
ولی بادگیرهایی که در مناطق گرم و مرطوب ساخته می‌شوند، نیازی به این مخزن آب ندارند و صرفاً عبور آن‌ها از داخل فضای بادگیر کافی است تا از حرارت بالای محیط کم کرده و خانه شما را خنک کند.
دیگر قسمت‌ها در خانه لاری ها
عمارت‌های بزرگ و اعیان‌نشینی مانند خانه لاری ها بخش‌های متنوع دیگری هم دارد. قسمت‌هایی مثل مطبخ یا همان آشپزخانه، اصطبل برای نگهداری چهارپایان و انباری که از دیگربخش‌های این خانه اعیان نشین هستند. جالب است بدانید که اصطبل، انبار و مطبخ هر سه یک درب برای ورود و خروج داشتند که به واسطه جدا بودن ورودی، مسیر رفت و آمد اهل خانه از خدمه جدا بود تا حریم‌ها بهتر و بیشتر حفظ شوند.
موزه خانه لاری ها، پرشده با اسناد تاریخی
درست است که خانه لاری ها یک بنای تاریخی دیدنی، منحصربه‌فرد و زیباست، اما در حال حاضر بخشی از آن‌هم کاربری موزه دارد. میراث فرهنگی قسمتی از اسناد تاریخی یزد را در اتاق‌های زیبای این بنا نگهداری می‌کند و در این موزه شما در حدود ۱۱۰ تابلو را مشاهده می‌کنید که همگی سندهای تاریخی هستند.
سندهایی که تماماً روایتگر تاریخ ایران در گذشته بوده و مواردی مانند روزهای پرفراز و نشیب کشف حجاب، نحوه تملک قنات‌ها، فرمان‌های مختلف و متعدد حکومتی، آگهی‌ها، ازدواج‌ها و غیره را شامل می‌شوند.
خانه لاری ها و قدم زدن در تاریخ مصور ایران قدیم
در این سفر با هم به یزد سفر کردیم و سری به خانه لاری ها زدیم. یک خانه باشکوه بر جای مانده از دوران گذشته که به همت میراث فرهنگی ایران جان تازه‌ای یافت و حالا با زبان خود تمام آنچه که در گذشته بر سرش آمده را برایتان بیان می‌کند و این ایران ما است!
کشوری که پر است از این جاذبه‌های دیدنی و تاریخی که اگر با چشم دل که نه چشم سر، به تماشایشان بنشینیم؛ حرف‌ها و ناگفته‌های زیادی برای گفتن دارند.
ایران را ببینید و بشنوید!